فراز و فرود نقش رزمنده در روایت سه‌گانة «اخراجی‌ها»

سه‌گانة «اخراجی‌ها» از مهم‌ترین فراورده‌های فرهنگ مردم‌پسند در حوزة دفاع مقدس است. اخراجی‌ها را می‌توان پرفروش‌ترین داستان دفاع مقدس دانست. هرچند مضمون اصلی هر کدام از قسمت‌های سه‌گانة اخراجی‌ها متفاوت است، شخصیت‌های اصلی این سه‌گانه ثابت‎اند. این پژوهش با مبنا قرار دادن روایت‌شناسی ساختارگرا و با استفاده از الگوی مشارکت‌کنندگان «گریماس»، به‌ دنبال یافتن فراز و فرودهای نقش رزمنده در روایت سه‌گانة اخراجی‌هاست. در هر فیلم در سه پی‌رفت،[1] جایگاه سه نوع رزمنده مشخص شده و به تغییرات موقعیت رزمندگان مخلص، رزمندگان فرصت‌طلب و رزمندگان اخراجی در جایگاه‌های فاعل، یاری‌دهنده و بازدارنده توجه شده ‌است. بررسی مجموع فراز و فرودهای سه نوع شخصیت رزمنده در سه‏گانة اخراجی‏ها، نشان می‌دهد که بر خلاف عنوان فیلم اخراجی‌ها، این رزمندگان مخلص هستند که در جایگاه محوری روایت قرار دارند و نه رزمندگان اخراجی. رزمندگان مخلص در پی‌رفت[2] نهایی هر کدام از قسمت‌های سه‏گانۀ روایت فیلم، در جایگاه فاعل قرار می‏گیرند و داستان حول نقش آنها به پایان می‏رسد. 1. Sequence 2. گزاره که کوچک‌ترین واحد روایی است و هم‌ارز یک جملۀ مستقل (تودوروف،1379: 88 ؛ احمدی،1370: 83) از ترکیب یک شخصیت با کنشی منفرد و تجزیه‏نشدنی (مثل الف، ب را می‌کشد یا الف به شهر می‌رسد) و یا با یک صفت ساده و بسیط (مثل الف شرور است یا الف شاه است) به وجود می‌آید و پی‌رفت که معادل یک جملۀ مرکب است، رشته‌ای از گزاره‌هاست که خود به تنهایی می‌تواند یک داستان باشد (تودوروف،1379: 91). برای آشنایی با مفهوم پی‌رفت و چگونگی تشخیص حد و مرز پی‌رفت‌های متوالی یک متن نگاه کنید به: (تودوروف،1379: 90 ـ 86 ؛ اخوت،1371: 58 ـ 57).